Pilot Walviskadaver
Een kadaver van een groot zeezoogdier spreekt zeer tot de verbeelding. De huidige praktijk is dat grote kadavers, na onderzoek, worden geruimd. Nadat eind november 2020 een dwergvinvis van 4,70 meter aanspoelde op Rottumerplaat, heeft Rijkswaterstaat in samenspraak met het ministerie van LNV en Staatsbosbeheer besloten om het kadaver op een veilige plek te laten liggen op het onbewoonde eiland in de Waddenzee. De locatie biedt namelijk een unieke kans voor monitoring van het kadaver en de impact die dat heeft op de natuur.
Op deze pagina kunt de natuurlijke afbraak van het kadaver volgen.
De Waddenunit van het ministerie van LNV spoorde de walvis op, na een seintje van een garnalenvisser. Via de strandingscoördinator LNV is de melding door Rijkswaterstaat opgepakt. Nadat bleek dat er vanuit musea en onderzoeksinstellingen geen animo was voor het kalfje, was de keuze: opruimen of gecontroleerd laten liggen.
Veilig voor scheepvaart
Rijkswaterstaat heeft in overleg met het ministerie van LNV en Staatsbosbeheer geconcludeerd dat dit een unieke kans is om op een natuurlijke manier te kijken naar de ecologische impact van grote kadavers. Dit is mede ingegeven door het “kadaverpilot sublitoraal” van PRW waarvan de uitvoering onder leiding staat van Rijkswaterstaat.
Met het schip ‘De Harder’ van de Waddenunit is het dier verplaatst en iets meer het eiland opgebracht. Zo kan het niet meer het water in verdwijnen waardoor het geen gevaar oplevert voor de scheepvaart.
Om het ontbindingsproces van het walviskadaver in beeld te krijgen is dit filmpje gemaakt in de vorm van een zogenaamde time lapse met iedere dag een foto. Je ziet hierin de ontbinding tussen half december en half juni.
Unieke kans
De locatie biedt een uitgelezen kans om de ecologische meerwaarde van het afbraakproces in beeld te brengen. De Rottums zijn verboden gebied, je mag er niet komen, en de walvis ligt beschut in de duinen. De wadplaat is onbewoond, met uitzondering van seizoensgebonden vogelwachters, wetenschappers en enkele vrijwilligers. Onderzoekers kunnen het proces van ontbinding dus relatief ongestoord in de gaten houden.
Monitoring kadaver
Wageningen Marine Research voert de monitoring uit, met de onderzoekers Martin Baptist, Mardik Leopold, Hans Verdaat en Marinka van Puijenbroek. Zo zijn er camera’s geïnstalleerd om het biologische proces van de ontbinding vast te leggen. Welke andere dieren en organismen profiteren hiervan? Welke ontdekkingen doen we over de impact op vegetatie, bodemkwaliteit of bijvoorbeeld duinvorming?
De monitoring wordt door Rijkswaterstaat geregeld vanuit de Basismonitoring Wadden. Hier werken alle beheerorganisaties van de Waddenzee samen om wetenschappelijke kennis te ontwikkelen over (natuur)beheer. Bovendien worden de risico’s in beeld gebracht, denk daarbij aan ‘ontploffingsgevaar’ en stankoverlast. Rijkswaterstaat verwacht binnen een jaar de eerste resultaten in beeld te hebben.
Natuurbeheer Werelderfgoed Waddenzee
Kadavers bleven vroeger liggen op stranden, maar tegenwoordig worden ze op (recreatie)stranden gezien als (chemisch) afval en afgevoerd op een vrachtwagen. De vraag is of dat vanuit biodiversiteit ook wenselijk is. De monitoringsresultaten kunnen bijdragen aan het ‘omdenken’ over natuurbeheer voor Werelderfgoed Waddenzee.
Meer informatie:
Afbraakproces in beeld
Monsters nemen van een dode walvis
09-07-2021
Op 9 juli 2021 maakten we een achtste detailfoto van het kadaver. Het kadaver is sterk ingevallen, letterlijk vel over been. De huid ligt als een lap leer gedrapeerd over de botten en is nog steeds grotendeels intact. De contouren van ribben zijn zichtbaar in de huid. Rond het kadaver is de vegetatie dor en dood.
28-05-2021
Op 28 mei 2021 maakten we een zevende detailfoto van het kadaver. De kleur van het kadaver was hetzelfde als een maand geleden. Het kadaver is aanzienlijk platter geworden en de huid is ingevallen. Interne organen lijken verteerd en vervloeid te zijn. Dit komt door bacteriologische en enzymatische afbraak. Afgetekend tegen het verse groen valt de dorre vegetatie direct rondom het kadaver nog meer op. Dit komt door een hoge concentratie aan stikstofverbindingen die de grond in lekken.
28-04-2021
Op 28 april 2021 maakten we een zesde detailfoto van het kadaver. Nog steeds is de huid grotendeels intact. De verkleuring van het kadaver zet door naar nog donkerder bruin. De vorm van het kadaver is platter en meer ingevallen. De tong is zwart en verschrompeld. Op de plek waar de tong op de grond lag is het duinzand zwart gekleurd en de vegetatie verdord. Dorre vegetatie tekent zich af rondom het kadaver.
30-03-2021
Op 30 maart 2021 maakten we een vijfde detailfoto van het kadaver. Vergeleken met een maand geleden zijn er geen grote veranderingen. De algehele kleur van de huid is nog donkerder bruin geworden en de huid begint op steeds meer plaatsen zwart te kleuren. Daarnaast zijn er zwarte en witte plekken van schimmels op de huid te zien. De tong is minder gezwollen en begint zwart te verkleuren. De onderkaak, die op de foto bovenaan ligt, is verder kaalgepikt door vogels en het bot kleurt zwart. De huid is op steeds meer plaatsen aangepikt, maar nog steeds zonder grote verscheuringen.
25-02-21
Op 25 februari 2021 maakten we een vierde detailfoto van het kadaver. Wat direct opvalt is de roodbruine verkleuring van het kadaver. Dit wordt veroorzaakt door chemische reacties die optreden in de afbraak van vetten, vetzuren en aminozuren. Een bruinverkleuring treedt ook op wanneer je vlees of vis te lang buiten de koelkast laat liggen. De toegenomen temperatuur speelt waarschijnlijk een belangrijke rol in de opgetreden verkleuring; het was 16-17 graden Celsius op Rottumeroog in de week van 22 februari. Het kadaver is nog steeds grotendeels intact. Eerder vertoonden alleen de staart, de borstvin en de relatief dunne huid van de kaken sporen van vraat. Nu zijn er ook vraatsporen op enkele andere plekken in de huid te zien. Deze plekken bevinden zich met name aan de achterzijde en op ‘pikhoogte’ van eksters en kraaien wanneer ze naast het kadaver op de grond staan.
27-01-2021
Op 27 januari 2021 maakten we een derde detailfoto van het kadaver. Er zijn sporen van vraat door vogels te zien. Zowel in de linker- als rechteronderkaak is het bot blootgelegd door vogels die op het kadaver, of op de grond naast het kadaver staan. Op de plek waar een lap huid en onderliggende blubber ter grootte van 15x15 cm is verwijderd voor onderzoeksdoeleinden is een opening in het kadaver ontstaan. In de opening zijn pezen te zien overliggend aan de rugspieren. Door ontbinding vergaat zachter spierweefsel eerder dan de draderige pezen. Aan de achterzijde is een reep huid losgelaten. De staartvin is rafelig aangevreten en een losliggende lap huid is verdwenen. De zwelling van de tong is afgenomen en de onderkaak is meer gesloten. Het kadaver is aan de voorzijde ingevallen waardoor een kommetje ontstaat waarin regenwater blijft staan. De opperhuid is wit en bruin verkleurd. De delen van de huid die tijdens het aanspoelen reeds geschonden waren, vertonen de grootste verkleuring.
16-12-2020
Op 16 december 2020 werd een tweede detailfoto gemaakt van het walviskadaver. Wat ons opviel was dat er nog geen sporen waren van vraat door vogels. Zelfs niet in de verse wond die wij maakten op 28 november bij het wegsnijden van een stuk huid van 15x15 cm voor onderzoek. De rode schaafwonden aan de huid - die op 28 november te zien waren - vertonen nu ontkleuring door degradatie van bloed. Ongeschonden delen van de donkergrijze huid worden grauwer van kleur. De achterrand van de staart is verkleurd naar lichtgrijs. Het gehemelte is aan het verkleuren van (vers) rozerood naar bruin en dit gebeurt van binnen naar buiten. De tong is nog meer gezwollen en heeft vooral de onderkaak weggeduwd waardoor de bek van het kadaver verder open staat.
28-11-2020
Op 28 november 2020 legden we een eerste veldbezoek af bij het walviskadaver dat drie dagen daarvoor was aangespoeld. We maakten met een stereocamera een nauwkeurige foto. Tijdelijke referentiepunten werden aangebracht en ingemeten waarmee de exacte positie en afmetingen van het kadaver kunnen worden vastgesteld. De dwergvinvis had zo te zien enkele weken in zee gedobberd. De ogen ontbraken en ook de baleinen zaten niet meer in de bek. De tong was opgezwollen en de huid had schaafwonden door het schuren over het strand. De stank viel mee.
Monitoring cam foto's
